- Учителю
- Календарно- тематическое планирование по марийскому языку и чтению для 4 класса
Календарно- тематическое планирование по марийскому языку и чтению для 4 класса
Календарно - тематическое планирование уроков
по родному языку
Класс 4
Учитель: Шмиткова Эльвира Владимировна
Количество часов в год - 68,вI полугодии - 32, воII полугодии- 36, в неделю - 2
Плановых контрольных работ: диктантов-6, сочинений-6, изложений-7.
Планирование составлено на основе программы:С.Д.Дмитриев Марий йылме
Учебник: С.Д.Дмитриев Марий йылме 4 кл. Йошкар-Ола, 2005.
№
Урокын темыже
Мыняр
шагат
Тунемше мом ыштен моштышаш,
палышаш
Тунемше могай шинчымашым налеш
Эртары
ме жап
1
Предложений.
1
Предложений муча- шеш знак-влакым шынден кертшаш,
текстым предложе-
нийлан шелын мош-
тышаш.
Предложенийым
синтаксически
лончылаш.
2
Предложений. Подлежащий ден сказуемый.
1
Предложенийыште
главный членым муын моштышаш
Подлежащий ден сказуемыйым чын муын, мо дене каласалтмыштым ончыктен мошташ
3,4
Мут сочетаний.
2
Мут сочетанийыште
тун да рашемдыше
мут-влакым муын
кертшаш.
Мут сочетанийым лончылен мошташ
5
Изложений «Соня ден Вера»
1
Лудмо почеш изложенийым возен моштышаш
Изложенийым возен моштымо навыкым тергымаш.
6
Мутын составше.
1
Мутым состав шот
дене лончылымаш
радамым палышаш.
Мутын ужашлажым палаш.
7,8
Йук ден буква
2
Йук ден буквам ойы-
рен моштышаш,со-
гласный ден глас-
ныйын ойыртемыш-
тым раш палышаш.
Мут-влакым чын возен мошташ, транскрипцийым ончыктен мошташ
9
Ойлымаш ужаш. Лум мут.
1
Лум мутын ойлымаш
ужаш ойыртемжым
палышаш, падеж
дене вашталтен
кертшаш.
Чондымо да чонан предметым ончыктышо лум мут-влакым ончыктышо падеж дене вашталтен мошташ. Собственный лум мут-влакым возен мошташ.
10
Пале мут.
1
Пале мутын эреак
лум мут дене кыл-
далт шогымыжым
палышаш, предложе-
йыште определений
але сказуемый ли-
йын кертмыжым
палышаш.
Моло ойлымаш ужаш кокла гыч пале мутым ойырыш, тудын морфологический ойыртемжым ончыкташ.
11
Глагол.
1
Глаголым лица, чис-
ла, жап дене ваштал-
тен моштышаш, эр-
тыше жап глаголыш-
то ь, ы, й, е буква-
влакым чын возен
кертшаш.
Моло ойлымаш ужаш кокла гыч глаголым ойырыш, тудын морфологический ойыртемжым ончыкташ.
12
Изложений.
1
Лудмо почеш изложенийым возен моштышаш
Изложенийым возен моштымо навыкым тергымаш.
13
Мут сочетаний.
1
Мут сочетанийыште
тун да рашемдыше
мут-влакым муын
кертшаш.
Мут сочетанийым лончылен мошташ
14
Текст. Тема. Текстын ужашыже-влак.
1
Текстын тун шонымашыжым палышаш. Текстым ужаш-влаклан шеледен моштышаш.
Текстын темыжым, тун шонымашыжым рашемдаш.,
15
Описаний, каласкалымаш, шонкалымаш.
1
Турло сынан текс-
тын ойыртемжым
шижын моштышаш.
Турло сынан текс-
тын ойыртемжым
палаш.
16
«Шортньо шыже» сочинений.
1
Пуртусым эскерен, шыже нерген текст-влакым лончылен
сочиненийым сылнын возышаш.
Сочиненийым возымаш.
17
Контрольный диктант.
1
Лудмо почеш возен кертшаш, грамматический заданийым шуктышаш
Грамматический паша
18
Предложенийыште главный да второстепенный член-влак.
1
Предложенийын тун да второстепеный членже-влакым ойыркалышаш; предложениыште
могай ойлымаш ужаш дене каласалтмыжым ончыктен моштышаш
Предложенийым член шот дене чын лончылен мошташ.
19
Дополнений.
1
Дополненийын йодышыжо-влакым палышаш,шарнышаш дополненийым предлож-те мушаш.
Дополненийым муын, мо дене
каласалтмыжым рашемден мошташ.
20
Изложений.
1
Лудмо почеш изложенийым возен моштышаш
Изложенийым возен моштымо навыкым тергымаш.
21
Определений.
1
Определенийын йодышыжо-влакым палышаш; определенийым предложенийыште мушаш.
Определенийын рольжым рашемден мошташ.
22
Умландарыше член.
1
Умландарыше членын йодышыжым палышаш; чыла турло членынат могай ойлымаш ужаш дене каласалтмыжым ончыктен моштышаш
Умландарыше членым муын, мо дене каласалтмыжым рашемден мошташ.
23
Распространенный да нераспрост-
раненный предложений-влак.
1
Второстепенный член-влакын улышт але укешт дене предложений-влакын распространенный, распространенный огыл лиймыштым палышаш.
Предложенийым лончылен мошташ.
24
«Шочмо эл верч» сочинений.
1
Предложенийым чаткан чонен сочине
нийым возышаш.
Сочиненийым возымаш.
25
Главный да второстепенный член-влак.
1
Предложенийын тун да второстепенный членже-влакым ойыркалышаш; предложенийым синтаксически лончылен моштышаш
Предложенийым член шот дене чын лончылен мошташ.
26
Диктант.
1
Лудмо почеш возен кертшаш, грамматический заданийым шуктышаш.
Грамматический паша
27
Икгай членан предложений-влак.
1
Икгай членан предложений нерген палышаш; икгай членан предл-лаште знакым чын шынден моштышаш.
Предложенийыш-те икгай член-влакым муын мошташ
28
Икгай подлежащий ден сказуемыян предложений-влак.
1
Икгай подлежащий
ден сказуемыян нер-
ген палышаш.
Предложенийыш-те икгай член-влакым муын мошташ
29, 30
Предложенийыште икгай второстепенный член-влак.
2
Икгай второстепенный член-влакым палы-
шаш да муын
моштышаш.
.
Предлож-те икгай второстепенный член-влакым муын мошташ.
31
Контрольный диктант.
1
Лудмо почеш возен кертшаш, грамматический заданийым шуктышаш.
Грамматический паша.
32
Икгай членан предложенийыште ушем мут-влак.
1
Икгай членан предложенийыште ушем мут-влакым ойырен моштышаш,
знакым шынден кертшаш.
Икгай членан предложений-те знакым шынден мошташ.
33
Икгай членан предложенийыште знакым шынден моштымаш
1
Икгай членан предл-лаште знакым чын шынден моштышаш
Икгай членан предложений-те знакым шынден мошташ.
34
Сложный предложений.
1
А, но, да союз годым
запятойым нунын
ончылан, гын, гынат
улмо годым нунын
почешышт шындышаш.
Сложный предложенийым лончылаш.
35
Сложный предложенийын
грамматический рудыжо.
1
Сложный предложенийыште
кок але утларак грам
матический рудо
улмым палышаш.
Сложный предложенийым лончылаш
36
Изложений.
1
Лудмо почеш изложенийым возен моштышаш
Изложенийым возен моштымо навыкым тергымаш.
37
Сложный предложенийыште
ушем мут-влак.
1
Сложный предложений коргысо тыглай предложений-влак кокласе кылым ужшаш. Кыдежан ойлончо-влакым чын возен, синтаксически лончылен моштышаш
Ушем мутан предложенийыште запятойым шынден мошташ.
38
Сочинений «Теле толмым вучышна».
1
Пуртусым эскерен, теле нерген текст-влакым лончылен
сочиненийым сылнын возышаш
Сочиненийым возымаш.
39
Вияш ой.
1
Вияш ойым кугу буква дене туналын
возышаш, кок могыр гычат кавычкеш налшаш.
Вияш оян предложений
нерген тунеммым ушештарымаш, схемым ышташ.
40
Вияш оян предложенийыште
знак-влак.
1
Вияш оян предложенийыште
знакым чыншынден моштышаш.
Вияш оян предложенийышт
знакым чыншын-
дышаш.
41
Диктант.
1
Лудмо почеш возен кертшаш, грамматический заданийым шуктышаш.
Грамматический паша
42
Олмештыш мут.
1
Олмештыш мутын ойлымаш ужаш ойыртемжым палы-шаш.
Олмештыш мутым ойырен мошташ.
43
Олмештыш мутын числа ден лицаже.
1
Олмештыш мутын числа ден лицажым
Палышаш.
Олмештыш мутым числа да лица дене ваштал-тен моштышаш.
44
Изложений.
1
Лудмо почеш изложенийым возен моштышаш
Изложенийым возен моштымо навыкым тергымаш.
45
Олмештыш мутын падеж дене вашталтмыже.
1
Олмештыш мутым
Им., Род., Дат., Вин.
падежлаште гына
вашталтышаш.
Олмештыш му-
тым падеж дене
вашталтен мошташ.
46
Чот мут.
1
Чот мутым цифр
денат, буква денат
возен кертшаш.
Чот мутын кузе возалтмыжым
палаш.
47
Шотлымо чот мут.
1
1 гыч 9 марте чот
мутын кок семын
возалтмыштым, 11гыч 19 марте,20 гыч 90 марте пырля
возалтмыштым
палышаш.
Шотлымо чот мут-влакым ойыркааш; ойлымо да возымо годым нуным чын кучылташ.
48
Сурет почеш сочинений.
1
Суретын содержанийжым келгын умылен налын, планым чонаш да шке мут дене возышаш.
Сурет почеш сочиненийым возымаш.
49
Радам чот мут.
1
Шотлымо чот мутво-
жыш -мше, -мшо
суффикс-влакым
ушен моштышаш.
Радам чот мут-влакым ойыркалаш; ойлымо да возымо годым нуным чын кучылташ.
50
Изложений.
1
Лудмо почеш изложенийым возен моштышаш
Изложенийым возен моштымо навыкым тергымаш.
51
Диктант.
1
Лудмо почеш возен кертшаш, грамматический заданийым шуктышаш.
Грамматический паша
52
Наречий. Верым ончыктышо наречий.
1
Наречийын ойлы- маш ужаш ойыртем- жым палышаш. Верым ончыктышо наречийын сказуе-
мый дене кылдалт-
мым палышаш.
Наречийым Мес., Напр., Обст.
падежлаште шогышо лум мут
деч ойырен мош-
таш.
53
Жапым ончыктышо наречий.
1
Жапым ончыктышо
наречий предл-те
умландарыше член
лиймым палыш
Кунам? йодышлан
вашештыше лум
мут деч ойырка-
лаш.
54
Кузе лиймым ончыктышо наречий.
1
Наречийын ышталт-
ме ойыртемжым
палышаш.
Наречийын мор-
фемный состав-
шым палаш.
55
«Чоткар патыр» сурет почеш сочинений.
1
Суретын содержанийжым келгын умылен налын, планым чонаш да шке мут дене возышаш
Сурет почеш сочиненийым возымаш.
56
Ойлымо шот дене турло предложений.
1
Ойлымо шот дене турло предложений-
влакым ойыркален
моштышаш.
Предложений му-чашеш знак-вла-
кым чын шындаш.
57
Преложенийым член шот дене лончылымаш.
1
Главный да второс-
тепенный член-вла-
кым палышаш.
Преложенийым член шот дене лончылаш.
58
Ойлымаш ужаш-влак.
1
Ойлымаш ужаш-вла-
кым ойырен мошты-
шаш.
Ойлымаш ужаш-влакым ойырен мошташ.
59
Расрпостранённый да распрос-
транённый огыл предложений-
влак.
1
Второстепенный член-влакын улышт але укешт дене предложений-влакын распространенный, распространенный огыл лиймыштым палышаш.
Предложенийым лончылен мошташ.
60
Икгай членан предложений-влак.
1
Икгай членан предложений нерген палышаш; икгай членан предлож-те
знакым чын шынден моштышаш.
Предложенийыш-те икгай член-влакым муын мошташ.
61
Сложный предложений.
1
Сложный ден прос-
той предложений
кокласе ойыртемым
палышаш.
Сложный предложенийым лончылаш.
62
Изложений.
1
Лудмо почеш изложенийым возен моштышаш
Изложенийым возен моштымо навыкым тергымаш.
63
Мутын составше.
1
Мутым состав шот
дене лончылымаш
радамым палышаш
Мутым состав де-
не лончылен мошташ.
64
Сочинений.
1
Ппланым чонаш да шке мут дене возышаш
Сочиненийым возымаш.
65
Мутым фонетически лончылы-
маш.
1
Мутын составшым
палышаш.
Мутым фонетически лончылаш.
66
Ойлымаш ужашым лончылымаш.
1
Ойлымаш ужаш-вла-
кым палышаш.
Ойлымаш ужашым морфологически лончылаш.
67
Контрольный диктант.
1
Лудмо почеш возен кертшаш, грамматический заданийым шуктышаш.
Грамматический паша
68
Йонылышым торлымаш.
1
Диктантыш пуртымо йонылыш-влаклан правилым ушештарен лекташ, чын возымо навыкым пенгыдемдаш.
Предложений-влак дене пашам ыштен, турло правил-влакым ушештараш
Календарно - тематическое планирование уроков
по родному чтению
Класс 4
Учитель: Шмиткова Эльвира Владимировна
Количество часов в год - 34
Планирование составлено на основе программы: Емельянов П.Е.,Крылов В.В.Лудшаш книга
Учебник:Емельянов П.Е.,Крылов В.В.Лудшаш книга4 кл. Йошкар-Ола, 2003.
№
Урокын темыже
Мыняр
шагат
Тунемше мом ыштен моштышаш,
палышаш
Тунемше могай шинчымашым налеш
Эртары
ме жап
1
Марий муро нерген.
Туштым туштымаш.
1
Мурын турло содержа-
ниян улмыжым палышаш.
Туштын чоналтмыжым, йылме ойыртемжым пален налаш.
Мурын содер-
жанийжым
палаш.
Тушто гоч илыш явленийым эскерен мошташ.
2
Ныл йолташ (мар.калык
йомак).
Сонарзе ден пучо (легенде)
1
Йомакын содерж-ым умылаш, герой-влакын койышыштым ончыкташ, йомакын тун шонымашыжым пален мошташ.
Легендын содержанийжым умылаш.
Текстын содержанийжьм умылаш тунемеш.
3
Мардеж (йомак семын).
1
Йомакын тун шонымашыжым пален мошташ, содерж-ым умылаш, герой-влакын койышыштым ончыкташ.
Текстын содержанийжым
каласкален мошташ
4
Иктешлымаш. Внеклассный лудмаш.
1
Текстын содержанийжым
каласкален мошташ.
Сылнымутан текст дене па-
шам ышташ
тунемеш.
5
Пуртус-мемнан поянлыкна.
Мичурин-Азмекей.
1
Пуртус поянлыкым аралаш тунемеш.
айдемын надыржым аклен моштышаш.
Пуртус поянлыкым аралаш тунемеш,
Айдемын надыржым аклен моштышаш.
6
С.Чавайн. Теле.
1
Текстым туткын эскеренлудшаш, туштотанастарымашым, сылнеопределенииым, вончештарыме значений дене кучьшталтше мутым ончыктышаш.
Пуртус гоч ойлымашын содержаний-жым почын пуышаш.
7
Ф.Майоров. Шошо.
1
Текстым туткын эскеренлудшаш, туштотанастарымашым, сылнеопределенииым, вончештарыме значений дене кучьшталтше мутым ончыктышаш.
Пуртус гоч ойлымашын содержаний- жым почын пуышаш.
8
С.Вишневский. Ава. В.Ижболдин. Вума
1
Почеламутым сылнын лудаш, ныжылгылы-
кым, поро кумылым
тарваташ. Паша нерген ойлыма-шым лудаш, пашам ышташ кумыланыт.
Ава деке куаны-
маш да кугеш-
нымаш кумы-
лым тарваташ,
ава нерген ойса-
выртыш-влакым
палаш. Паша нерген ойлымашым лудаш.
9
А.Александров. Марий тур. И.Андреев. Тувыртыш пайрем
1
Илыш йула нерген ойлымашым умылен лудеш.
Ойлымашым умылен сылнын лудеш.
10
С.Чавайн. Паша.
1
Турло паша нерген почеламут ден ойлымаш-влакым лудаш.
Турло профессий, паша нерген почеламутым лудеш.
11
Внеклассный лудмаш.
Текстын содержанийжым
каласкален мошташ
Лудмо почеш шке шоныма-
шым ойлен
мошташ.
12
М.Казаков. Муро-илыш, муро-вий.
1
К.Васинын илыш да
творческий корны-
жым палаш, почела-
мутым сылнын лудаш.
Поэт нерген палаш, почеламутым наизусть тунемаш.
13
В.Кудрявцев. Художник да мер пашаен.
В. Крылов. Чолга кумыл
1
А.В.Григорьевын илыш да творческий корны-
жым палаш. Т.Евсеевын илыш да творческий корныжым палаш.
Художник нерген палаш Краевед нерген
палаш.
14
В.Большаков. Сергей Суворов. Е.Макаров. Туныктышо деч академик марте
1
Геройын подвигше
нерген палаш. В.Мосоловын илыш да творческий корныжым палаш.
Геройын подвигше
нерген палаш.
15
К.Васин. Родо муро.
Пучо (финн йомак).
1
Родо-тукым кокласе кылым палаш.
Йомакын содерж-ым умылаш, герой-влакын койышыштым ончыкташ, йомакын тун шонымашыжым пален мошташ.
Финн-угор тушкам палаш. Текстын содержанийжьм умылаш тунемеш.
16
Король ден шушпык (Эстон
Йомак).
Сурай (сказаний)
1
Йомакын содерж-ым умылаш, герой-влакын койышыштым ончыкташ, йомакын тун шонымашыжым пален мошташ.
Текстын содержанийжьм умылаш тунемеш,каласкален мошташ.
17
Ю.Шестаков. Легенде, ит онда ле.
1
Почеламутым сылнын лудаш.
Почеламутым сылнын лудаш.
18
Я.Егоров. Порылык- сай кумыл.
А Букетов «Ава»
1
Почеламутым сылнын лудаш, ныжылгылыкым, поро кумылым
тарваташ.
Ава деке куанымаш да кугешнымаш кумылым тарваташ, ава нерген ойсавыртыш-влакым палаш. Наизусть тунемаш.
19
Марий патыр-влак.
1
Марий патыр-влакын шочмо элым аралы-
мышт, патырлыкышт нерген палаш.
Марий патыр-влакын шочмо элым аралы-
мышт, патырлыкышт нерген палаш.
20
Н.Лекайн. Рита- садовод.
1
Н.Лекайнын илыш да творческий корныжым палаш.
Содержанийым
сайын палаш.
21
В.Юксерн. Вудшо йога - серже
кодеш.
1
В.Юксернын илыш да творческий корныжым,
произведенийын содер-
жанийжым палаш.
Содержанийым
сайын умылаш.
22
Й.Кырля. Тидыже вет Мустафа!
1
Й.Кырлян илыш да творческий корныжым
палаш.
Поэтын илыш да творческий корныжым
палаш.
23
В.Колумб. Йошкар-Ола.
Макс Майн. Первый книга
1
В.Колумбын илыш да творческий корныжым
палаш, почеламутым сылнын лудаш. Книгам йоратен лудаш
тараташ.
Почеламутым сылнын лудаш.
24
А.С.Пушкин. Малыше кугыжа
удыр да шым патыр (ужаш)
1
Йомакын содерж-ым умылаш, герой-влакын койышыштым ончыкташ, йомакын тун шонымашыжым пален мошташ.
Йомакын содерж-ым умылаш, йомакын тун шонымашыжым пален мошташ.
25
И.А.Крылов. Рывыж ден вино-
град (басне).
1
Басньын содержаний-
жым палаш, басне гоч
калыкын илышым
эскерен ончыкташ.
Басньын моральжым чын умылаш.
26
Л.Н.Толстой. Изи кайык А.П.Чехов. Ванька.
1
Ойлымашын содержанийжым палаш
Ойлымашын содержаний-
жым палаш
27
К.И.Чуковский. Куан. С.Я.Маршак. Уныка дене
мутланымаш.
1
Почеламутым сылнын лудаш, пуртусын моторлыкшым шижын мошташ. Кугыракын канашым колышт мошташ
Почеламутын содержанийжым умылаш, сылнын лудаш.
28
А.П.Гайдар. Шокшо ку.
1
Йомакын содерж-ым умылаш, йомакын тун шонымашыжым пален мошташ.
Текстын содержанийжым
каласкален мошташ
29
Н.Н.Носов. Витя Малеев шко-лышто да монгышто (ужаш).
1
Мыскара повестьын содержанийжым умылаш.
Текстын содержанийжым
каласкален мошташ
30
Д.Дефо. Робинзон - калык илы-
дыме островышто (роман гыч
ужаш)
В Гюго «Гаврош»
1
Текстын содержанийжым
умылаш, тун шонымашыжым пален мошташ.
Текстын содержанийжым
каласкален мошташ
31
Д.Родари. Паша кузе упша? В.Упымарий. Йолагай ден Пулагай.
1
Турло профессий, паша нерген почеламут-влакым лудаш
Йогым койдарыше мыскарам лудеш, роль дене лудаш тунемеш.
Турло профессий, паша нерген почеламут-влакым лудеш. Йогым койдарыше мыскарам лудеш, роль дене лудаш тунемеш
32
Р.Минуллин. Кунам кугу лиям. Б.Данилов. Йыгыр онгыр. В.Крылов. Кок точкым шынде
1
Почеламутым сылнын лудаш, тун шонымашы-
жым пален налаш.
Почеламутым наизусть тунемаш.
33
Внеклассный лудмаш.
1
Текстын содержанийжым
каласкален мошташ
Лудмо почеш шке шонымыштым ойлен мошташ
34
Контрольный лудмаш.
1
Сылнын лудаш, текстын содержанийжым
каласкален мошташ
Лудмо почеш шке шонымыштым ойлен мошташ
Умылтарымаш
Марий Эл Республикын Конституцийжын (1994 ийыште пентыдемдыме) 2-шо ужасысе26-шо лончым лудына:
1. Кажне екг могай наций гыч улмыжым рашемдаш да ончык-таш праван. Могай наций гыч улмым рашемдыме да ончыктымо шотышто нигомат окым ыштыкташ ок лий.
-
Кажне шочмо йылмыж дене пайдаланаш, мутланаш, воспитатлаш, тунемаш да творчествылан йылмым эрык дене ойырен налаш праван.
-
Марий Эл Республикыште калык-влаклан надиональный культурым, йылмым да йулам вияндаш права гарангироватлалтеш".
"Марий Эл Республикыште йылме нерген" Марий Эл Республикын Законыштыжо (1993: ий 26 октябрь, 290-Щ №)тыге сералтын:
"38 лончо. Марий Эл Республика образованийым почмо йылме дене шке кумылыпг почеш налаш граждан-влакын- иктор праван улмым признатла".
Конституций ден йылме нерген законышто увертарыме социально-политический права эн ончычак туныктым) пашаште шындаралтеш. Тиде шотышто туналтыш школ эн окчыл верым налын шога.
I - IV класслаште тунемше-влак чыла шинчымашым утларакше марла налыт. Шочмо йылме шкежат икымше класс гычак предмет семын туныкталтеш.
Арамлан огыл шочмо йылмым каласен мошташ лйдыме мастар туныктышо маныт. Марла умылтарымым йоча каньылынрак да писынрак авалта, уш-акылжымат куштылгынрак виянда. Шочмо йылмыж дене ойлымыж годым икшыве кугу нелылыкым ок шиж. Уроклаште тудо литератур йылмым вашлиеш, ава шор дене толшо мотор йылмын нимучашдыме сораллыкше ден юзо вийжым шке шум-чонышкыжо шындара.
Туналтыш школышто шочмо йылмым тунемме годым кум кугу йыжын палдырна: 1) лудаш-возаш (грамотлан) туныктымаш ден йылмым лывыртымаш, класс деч ордыжсо лудмаш; 2)классыште да класс деч ордыжто лудмаш ден йылмым вияндымаш; 3) марий йьлме дене налшаш шинчымашым тыге шеледыме гынат, урокышто йылме вияндыме паша кугу верым налшаш, чыла лудыктымына, чыла возыктымына илыш дене пенгыдын кылдалтшаш ончыкылан чын да пайдале корным йоча-влаклан волгалтарышаш.
Шочмо йылме урокын тун сомылжо тыгай лийшац:
-чын, икшырымын писын, умылен да сылнын лудаш туныкташ;
-марий йылме ден калык ойпого да сылнымут нерген туналтыш шинчымашым пуаш;
-
шке кутырымым да ен ойлымым, тыгак книга йылмым кумылын эскераш тунемше-влаклан полшаш;
-
шочмо йылмын мут поянлыкшым, куатше ден ямжым умылаш да тудын дене моштен пайдаланаш туныкташ;
-
туныктышо дене пырля шочмо йылмын йыжынлажым лончылаш да тудын законлажым иктешлен кодаш
-ум да шукым пален налаш йоча-влакым кумыландаш;
-
сай, ушан книгам умыр йолташыш савыраш полшаш;
-
эреак тыршен тунемаш кумыландаш;
- пуртус, айдеме да обществе нерген шинчымашыштым пойдараш;
- йоча-влаклан творчески кушкашышт йоным ышташ;
-
икте-весым пагален, шыман мутланен мошташ кумыландаш;
-
сылнылыкым, моторлыкым умылен, шум-чон поянлыкым шукемден шогаш.
Чыла сомыл кокла гыч поснак ик паша нерген ушештарен каласыде ок лий. Шочмо йылме ден сылнымут гоч норго ен ушышкыжо эн ушан да волгыдо шонымаш-влакым шындарышаш, пайдале паша деч посна илен кертдыме, шочмо эл ден калыклан суаш конден кертше, ару шум-чонан айдеме кушшаш.
IVкласс Лудмаш да йылмым лывыртымаш (34 шагат)
Мом лудман
Калык ойпого.Марий, руш да вес элласе калык-влакын йомакышт, туштышт, калыкмутышт.
Илаш мо вийым пуа? Пуртус, калык, паша. Марий сылнымутчо-влакын "Ужар иде темылан серыме произведенийышт. Шкенан автор-влакын калык йулалан полеклыме ойпогышт. Пашам чапландарыше марий сылнымут.
Марий калыкын лумло енже-влак. Шкенан калык гыч лекше шымлызе, сарын пашан геройжо, сылнымут да сымыктыш (искусство) пашаен-влак нерген ойлымаш, почеламут ден статья-влак.
Марий калыкын родо-тукымжо.Удмурт, мордва, эстон, финн, венгр да финн-угор йылме ешыш пурышо моло калыкын ойпогышт, писатель ден поэтыштын сылнымутышт.
Кумыл шергын шога.Марий енын поро улмыжым, тудын лывырге кумылзо койышыжым, турло калык кокласе келшымашым суретлыше ойлымаш, почеламут-влак.
Лумло марий писатель ден поэт-влак.Н.С.Лекайнын, В.С.Юксернын, Йыван Кырлян, В.Х.Колумбын, М.С.Майнын ойпого аршашышт. Руш давесэлласесылнымут мастар-влакын возымышт.
Шыргыжалына мо вара?Марий, руш да моло калык-влакын койдарчык сынан ойпогышт, мыскара шулышан мут аршашышт. Б.Даниловын, Гр.Ивановын шомакым модыктышо рифман почеламутышт. Буримела модмаш.
Внеклассный лудмаш.Внеклассный лудмаш урок тылзылан икте эртаралтеш
Урок эртараш "Шонанпыл" книга (М.Г.Леонтьева ден В.Б.Исенеков ямдыленыт кучылталт кертеш. Тылеч посна угыч лекше книга-влак денат паша ышталтшаш.
Тунемше-влак посна тема почеш келшыше книгам кычал муаш полышым налыт, лудаш темлыме списке дене пайдаланаш тунемыт, библиотекыште книгам шкевуя ойырен налыт. Нуно лудмо книга почеш содержанийым кучыкын каласкалышаш, план почеш персонаж нерген шке шонымыштым почын пуышаш улыт. "Ямде лий" газетым, "Кече" журналым лудын шогаш да нуным урокышто пайдалын кучылташ туныктыман.
Ко кузе да мом лудын шога, классыште дневник ышталтшаш. Тиде пашашке кажне тунемше ушнышаш. Шке кундемеш шочын-кушшо писатель нерген материалым погыман, шочмо верышкыже, районысо тоштерыш миен толман.
Курылтде кутырымаш.Лудмо почеш тун шонымашым шке мут дене каласкален пуымаш, текстын ужашлажым шкевуя радамлымаш. Сылнымутласе герой-влакын йылмыштым, нунын койыш-шоктышыштым танастарымаш да аклымаш. Автор-влак могай сылнештарыме йон-влакым кучылтыт, могай серыпле ойсавыртыш-влак дене пайдаланат, текстыште муын ончыктымаш да шке кутырымашке але серымашке пурташ кумыландымаш.
Марий йылме да йылмым лывыртымаш (34 шагат)
Мом тунемман
II - III класслаште тунеммым ушештарымаш.
Предложенийын главный да второстепенный членже-влак. Мут-влак кокласе кыл. Предложений мучашеш точкым шындымаш. Предложений. Текст.
Ойлымаш ужаш-влак: лум мут, пале мут, глагол да почеш мут.
Мутын составше. Лум мутышто, пале мутышто да глаголышто мутвож, мутмучаш ден суффикс-влак.
Йук ден буква-влак. Гласный да согласный йук-влак. Ударениян да ударенийдыме слог-влак. Мут мучашсе ударенийдыме о, о, егласныян лум мут, пале мут ден глагол-влак.
Предложений.Мут сочетаний. Мут сочетанийыште тунда рашемдыше шомак-влак. Предложенийын главный да второстепенный членже-влак: дополнений, определений да умландарыше член.
Распространенный да распространенный огыл предложений-влак.
Икгай членан предложений-влак. Икгай подлежащиян предложений. Икгай сказуемыян предложений. Икгай второстепенный членан предложений. Икгай членан предложенийыште союз уке годым запятойым шындымаш.
Ден, да, тыгак а, носоюз дене ушалтше икгай членан предложений-влак. А, носоюз улмо годым запятойым эре шындымаш.
Сложный предложений. Союзан да кажне простой предложенийыште кок главный членге улман сложносочиненный предложений-влак.
Гын, гынат, манынсоюзан сложноподчиненный предложений-влакым кучылтмаш.
Вияш ой. Авторын мутшо деч вара да тудын деч ончыч шогышо вияш ой.
Предложений ден ойлымаш ужаш-влак.
Чот мут. Чот мутын кулешлыкше. Икте гыч лу марте шотлымаш, нуным предложенийыште кучылтмаш. Шотлымо да радам чот мут-влак.
Олмештыш мут. Личный олмештыш мут-влак. Личный олмештыш мутын числа, лица да падеж дене вашталтмыже.
Наречий. Жапым (таче, икече, умаште ...), верым (тыште, умбалне ...) да кузе лиймым (сайын, эркын ...) ончыктышо наречий-влак.
Курылтде кутырымаш.Мутланымаш (кутырымаш), илышыште тудын кулешлыкше. Ойлен пуымо вашмутын ойыртемже.
Текст. Текстын турло лиймыже: каласкалымаш (повествований), описаний, шонкалымаш (рассуждений).
80 - 85 шомакан текст почеш изложенийым возымаш. Тудым тичмашын, кучыкемден (туртыктен) але шке шонымашым пуртен серыктат. Туналтыш жапыште планым тушкан чонат, вара - шкевуя. Сурет, диафильм, тыгак учебный кинофильмын ужашыж почеш сочиненийым возымаш. Эскерымаш да илыш гыч налме негызеш описаний да шонкалымаш сынан ойлымашым возымаш.
Тунемме ий мучаште йоча мом палышаш да ыштен моштышаш
Икымше пелий мучаште палыдыме текстым тичмаш мут дене чын, умылен да сылнын лудь пуышаш, 1 минутышто 75 - 80 шомакым шуктышаш, кокымшо пелийыште - 80 - 85 мутым;
-
йукынат да шкевуят утларак да утларак лудын шогышаш;
-
лудмын тун шонымашыжым шкевуя кычалаш туналшаш;
-турло произведенийыште герой-влакын койыш-шоктышыштым танастарышаш, икгайлыкым да ойыртемым мушаш;
-турло авторын ик темылан возымо сылнымутыштым танастарышаш;
-III классыште тунемше сылнымутан произведенийласе герой-влакын образыштым лончылаш туналме пашам умбакыже шуяш, произведенийын жанр ойыртемжым рашемдышаш.
-туныктышын темлымыж почеш да шке кумылын "Ямде лий" газетым, "Кече" журналым лудын шогышаш;
-20 - 25 почеламутым наизусть палышаш (4 ий жапыште 60 -80 почеламут погынышаш)
писылык кушшаш: икымше пелийыште 1 минутышто 45 буквам серен шуктыман, кокымшо пелийыште - 65 буквам;
-70-80 шомакан текстым йонылыш деч посна каллиграфически арун да чаткан шкевуя возен налшаш але диктовка почеш серышаш, тидын годым тунемме орфограмм-влакым туткын шекланышаш, предложений мучашеш келшыше препинаний знакым шындышаш; тыгак икгай членан предложенийыште союз уке годым, эше а, но союз ончылан запятойым шындыде кодышаш огыл; сложный предложенийым синтаксически лончылымеке, союз уке годым кок простой предложений коклаш запятойым шындаш туналшаш, ты шотышто гын, гынат, манын союз-влакат запятой шындышашым шижтарышаш улыт;
-мут-влакым фонетически лончылышаш;
-раш морфеман шомак-влакым состав шот дене шеледышаш;
-ойлымаш ужаш-влакым: лум мутым, пале мутым, чот мутым, олмештыш мутым, наречийым да почеш мутым - да нунын грамматический формыштым каласышаш;
-предложенийым синтаксически лончылымыж годым тудын простой але сложный улмыжым, подлежащий ден сказуемыйым, дополнений, определений ден умландарыше член-влакым палемдышаш;
-текст почеш шкевуя планым ыштышаш да 70 - .90 мутан ойлымаш почеш изложенийым серышаш;
- темлыме текст почеш описаний да шонкалымаш сынан ойлымашым чонышаш, 11 -12 предложениян (70 - 80 шомакан) сочиненийым возышаш.